Ajurweda – o co w niej chodzi?

Ajurweda, zwana też „nauką życia”, jest tradycyjnym systemem medycyny, który wywodzi się z Indii i ma ponad 5000 lat. Jest to holistyczne podejście do zdrowia, które traktuje człowieka jako jedność ciała, umysłu i duszy. W ajurwedzie ważne jest dostosowanie stylu życia, diety i aktywności fizycznej do indywidualnej konstytucji organizmu (prakriti), która opiera się na trzech podstawowych typach energetycznych, nazywanych doszami: vata, pitta i kapha.

Czym jest koncepcja 5 żywiołów?

W ajurwedzie, starożytnej indyjskiej nauce o zdrowiu i życiu, koncepcja pięciu żywiołów (Pancha Mahabhuta) odgrywa kluczową rolę w zrozumieniu ciała, umysłu i świata wokół nas. Te pięć żywiołów to:

• Akasha (Przestrzeń): Reprezentuje pustkę, próżnię, czy też przestrzeń w świecie. To, co pozwala innym żywiołom istnieć. W ciele ludzkim jest związana z różnymi przestrzeniami i pustkami, jak np. przewody uszne czy jamy nosowe.
• Vayu (Powietrze): Odpowiada za ruch i komunikację. W ludzkim organizmie ma wpływ na takie funkcje jak oddychanie, ruch mięśni czy przewodzenie impulsów nerwowych.
• Agni (Ogień): Symbolizuje przemianę i przekształcenie. W kontekście ludzkiego ciała, Agni odnosi się do trawienia i metabolizmu, a także do zdolności umysłu do przyswajania i przetwarzania informacji.
• Jala (Woda): Reprezentuje płynność, spójność i emocje. W ciele odnosi się do płynów, takich jak krew, limfa i śliny, a także do procesów, które wymagają płynności, jak trawienie czy eliminacja toksyn.
• Prithvi (Ziemia): Symbolizuje stałość, stabilność i fizyczną formę. W ludzkim organizmie odpowiada za solidność kości, mięśni i tkanek.

W ajurwedzie uważa się, że wszystkie rzeczy w wszechświecie, zarówno żywe, jak i nieożywione, składają się z kombinacji tych pięciu żywiołów. Różne kombinacje żywiołów prowadzą do powstania trzech dosh (Vata, Pitta i Kapha), które są podstawowymi konstytucjami ciała w ajurwedzie. Zrozumienie własnej konstytucji dosha i równowagi pięciu żywiołów w ciele jest kluczem do zdrowia i samopoczucia w ajurwedyjskiej filozofii zdrowia.

Dosze w ajuwedzie

Dosze w ajurwedzie to trzy podstawowe „energie” lub „konstytucje” które, według tej starożytnej indyjskiej medycyny, rządzą ludzkimi ciałami i umysłami, jak również światem przyrody. Wszystkie trzy dosze są kombinacjami pięciu żywiołów (Pancha Mahabhuta) i mają charakterystyczne właściwości oraz funkcje w organizmie.

Vata:

• Składa się głównie z żywiołów powietrza (Vayu) i przestrzeni (Akasha).
• Charakteryzuje się jako sucha, lekka, chłodna, ruchliwa, subtelna i chwiejna.
• W ciele odpowiada za ruch, cyrkulację, oddychanie oraz funkcje nerwowe.
• Kiedy Vata jest w równowadze, przyczynia się do kreatywności i żywotności. Gdy jest niezrównoważona, może prowadzić do lęków, bezsenności i suchości skóry oraz jelit.

Pitta:

• Składa się głównie z żywiołów ognia (Agni) i wody (Jala).
• Charakteryzuje się jako gorąca, ostra, lekko oleista, płynna i kwasowa.
• W ciele odpowiada za trawienie, metabolizm oraz temperaturę ciała.
• Kiedy Pitta jest w równowadze, przyczynia się do inteligencji i zrozumienia. Gdy jest niezrównoważona, może prowadzić do podrażnienia skóry, zgagi i złości.

Kapha:

• Składa się głównie z żywiołów wody (Jala) i ziemi (Prithvi).
• Charakteryzuje się jako ciężka, wolna, chłodna, oleista, gładka i gęsta.
• W ciele odpowiada za siłę, stabilność, odporność oraz tkankę płynną.
• Kiedy Kapha jest w równowadze, daje poczucie siły i wytrzymałości. Gdy jest niezrównoważona, może prowadzić do nadwagi, ospałości i zastoju w ciele.

Każdy z nas ma swoją unikalną kombinację dosh, która determinuje naszą konstytucję fizyczną i psychiczną. W ajurwedzie kluczową rolę odgrywa dbałość o to, aby dosze pozostawały w równowadze, co jest kluczem do zdrowia i harmonii. Dostosowanie diety, stylu życia i rytuałów dnia codziennego do dominującej doshy może przynieść korzyści dla zdrowia i samopoczucia.

Rytuały dziennego życia (Dinacharya)

Dinacharya w ajurwedzie odnosi się do codziennych rytuałów i praktyk, które mają na celu promowanie zdrowia, równowagi i harmonii w życiu jednostki. Są to proste, ale skuteczne rutyny, które, gdy są regularnie stosowane, pomagają w zachowaniu równowagi dosh (Vata, Pitta, Kapha) oraz w poprawie ogólnego samopoczucia.

Oto kilka podstawowych elementów Dinacharya:

• Wstawaj przed wschodem słońca, najlepiej w czasie tzw. „Brahma muhurta”, który jest uważany za najkorzystniejszy czas do medytacji i duchowej praktyki.
• Po przebudzeniu pierwszym krokiem jest opróżnienie pęcherza i jelit.
• Mycie zębów, płukanie jamy ustnej wodą i używanie nitki dentystycznej jest kolejnym obowiązkowym krokiem rano. Czyszczenie języka specjalnym skrobakiem do języka jest również powszechną praktyką w ajurwedzie.
• Picie jednej do dwóch szklanek ciepłej wody na pusty żołądek pomaga w stymulacji układu trawiennego.
• Abhyanga to ajurwedyjski masaż olejowy, który pomaga w relaksie ciała, odżywieniu skóry i wzmacnia układ limfatyczny.
• Codzienna aktywność fizyczna, taka jak joga czy spacer, pomaga w utrzymaniu równowagi dosh.
• Codzienne praktyki oddychania i medytacji pomagają w uspokojeniu umysłu i zwiększają świadomość.
• Oczyszczanie oczu – Aplikacja czystej wody lub ghee do oczu może pomóc w ich odświeżeniu.
• Ajurweda podkreśla konieczność jedzenia świeżych, sezonowych i odpowiednio przygotowanych potraw w odpowiednich porach dnia.
• Ważne jest, aby kłaść się spać wcześnie i zapewnić sobie odpowiednią ilość snu.

Kluczem do skuteczności Dinacharya jest konsekwencja. Regularne przestrzeganie tych rytuałów może przynieść znaczące korzyści dla zdrowia i dobrostanu. W ajurwedzie uważa się, że dostosowanie się do naturalnych rytmów dnia i nocy oraz pór roku może przynieść korzyści zarówno ciału, jak i umysłowi.

Zioła i preparaty ajurwedyjskie

Kluczową rolę w ajurwedzie odgrywają zioła i specjalne preparaty ziołowe. Wiele z tych ziół i preparatów jest szeroko stosowanych do leczenia różnych dolegliwości i promowania ogólnego zdrowia. Oto kilka popularnych ziół i preparatów ajurwedyjskich:

• Ashwagandha (Withania somnifera): Uważana za adaptogen, ashwagandha pomaga zwalczać skutki stresu, wzmacnia układ odpornościowy i poprawia jakość snu.
• Triphala: Mieszanka trzech owoców – Amalaki (Emblica officinalis), Bibhitaki (Terminalia bellirica) i Haritaki (Terminalia chebula). Triphala jest powszechnie stosowana jako łagodny środek przeczyszczający i do poprawy trawienia.
• Tulsi (Ocimum sanctum): Nazywane także świętą bazylią, jest stosowane w leczeniu infekcji, do poprawy układu odpornościowego i jako środek uspokajający.
• Neem (Azadirachta indica): Posiada silne właściwości przeciwzapalne i przeciwbakteryjne, często używane w leczeniu problemów skórnych i infekcji.
• Brahmi (Bacopa monnieri): Znane z poprawy funkcji poznawczych, wspierania koncentracji i pamięci.
• Shatavari (Asparagus racemosus): Głównie stosowany w leczeniu problemów związanych z kobiecym układem rozrodczym i jako tonik dla układu odpornościowego.
• Chyawanprash: To ajurwedyjska mieszanka owoców, ziół i przypraw. Jest bogata w witaminę C i jest stosowana jako tonik ogólny dla zdrowia i witalności.
• Guggul (Commiphora wightii): Stosowany głównie w leczeniu chorób stawów, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów, i do obniżenia poziomu cholesterolu.
• Arjuna (Terminalia arjuna): Pomaga w leczeniu chorób serca i poprawia krążenie krwi.
• Bhringaraj (Eclipta alba): Używany w leczeniu problemów z włosami, takich jak wypadanie włosów i siwienie.
• Amla (Emblica officinalis): Bogata źródło witaminy C, używana w leczeniu przeziębienia i infekcji oraz jako składnik wielu toników.

Przy stosowaniu ziół i preparatów ajurwedyjskich ważne jest, aby konsultować się z wykwalifikowanym lekarzem ajurwedyjskim lub specjalistą ds. ziołolecznictwa. Wiele z tych ziół może oddziaływać z lekami na receptę lub powodować niepożądane skutki uboczne, jeśli są przyjmowane w nieodpowiednich dawkach lub przez dłuższy czas.

Podsumowanie

Ajurweda to starożytna indyjska medycyna, która promuje holistyczne podejście do zdrowia, integrując ciało, umysł i duch. W centrum tego systemu znajdują się dosze, które reprezentują indywidualne predyspozycje każdego z nas. W ajurwedzie wielką wagę przywiązuje się do naturalnych terapii, takich jak zioła czy specjalnie dobrane diety. Kluczowe są też codzienne rytuały, które pomagają zachować wewnętrzną równowagę.

Znałaś już zagadnienia ajurwedy czy jest to dla Ciebie nowość? Daj znać koniecznie w komentarzu.

Źródła:

1. Ajurweda. Podręcznik dbania o siebie, Sarah Kucera, wyd. Czarna Owca.
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5198827/, dostęp: 15.09.2023
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5041382/, dostęp: 15.09.2023