Przenikanie składników kosmetyków przez skórę

Do wyboru kosmetyków podchodzimy coraz bardziej świadomie. Zwracamy uwagę na wartościowe składniki, certyfikaty i ekologiczne rozwiązania. Czy to wystarczy, aby produkty działały zgodnie z naszymi oczekiwaniami? Od czego zależy przenikanie składników kosmetyków przez skórę? Czy te składniki na pewno docierają tam, gdzie powinny? I czy można to jakoś wspomóc? Sprawdźmy to!

Czy kosmetyki powinny wnikać jak najgłębiej w skórę?

Skóra to nasz największy organ i zarazem naturalny płaszcz ochronny. Zabezpiecza organizm przed uszkodzeniami i czynnikami zewnętrznymi – zanieczyszczeniami, związkami chemicznymi, promieniowaniem słonecznym i różnego rodzaju drobnoustrojami. Bez ochrony w postaci skóry nie bylibyśmy w stanie funkcjonować.

Pielęgnując skórę, rzadko myślimy o niej jak o barierze do pokonania. Tymczasem tak właśnie wygląda to dla składników kosmetyków. To, że substancje przenikają przez skórę, nie budzi w nas żadnych wątpliwości. Wiele składników nie jest jednak w stanie dotrzeć w głąb skóry ze względu na swoją wielkość lub strukturę. Czy to dobrze? To zależy przede wszystkim od tego, w jakim celu chcemy zastosować dany kosmetyk i jaki efekt chcemy uzyskać.

Składniki kosmetyków wykazują aktywność na trzy sposoby. Mogą:

• pozostać na powierzchni skóry, 
• zostać związane w warstwie rogowej naskórka,
• wnikać do głębszych warstw skóry, gdzie łączą się z receptorami komórkowymi.

W domowej pielęgnacji skupiamy się przede wszystkim na naskórku – głębsza penetracja składników często nie jest potrzebna i wskazana. Tak jest w przypadku np. kosmetyków oczyszczających, toników, peelingów, kremów ochronnych i olejów. 

Niektóre składniki aktywne, takie jak peptydy niskocząsteczkowe czy retinoidy, dla spełnienia swej funkcji i rozwinięcia pełnej skuteczności, muszą jednak przeniknąć nieco głębiej. Dobra wiadomość jest taka, że zazwyczaj jest to możliwe. Poprawę przenikania i transport składników w głąb skóry można wspierać na różne sposoby. Przekłada się to na możliwość osiągnięcia większej skuteczności kosmetyków i uzyskania lepszych rezultatów pielęgnacyjnych.

W jaki sposób składniki kosmetyków przenikają w głąb skóry?

Przenikanie substancji w głąb skóry może przebiegać jedną z trzech dróg:

• drogą przezkomórkową (transdermalną) – czyli przez komórki. Przenikają tędy niewielkie substancje, które są rozpuszczalne w wodzie;
• drogą międzykomórkową (transepidermalną) – poprzez cement międzykomórkowy, który jest spoiwem odpowiedzialnym za szczelność warstwy rogowej naskórka. Droga ta przebiega z ominięciem komórek. Przenikają nią substancje rozpuszczalne w tłuszczach;
• poprzez przydatki skóry (drogą transfolikularną) – poprzez mieszki włosowe, gruczoły łojowe i gruczoły potowe. Tą drogą mogą przenikać substancje dobrze rozpuszczalne w tłuszczach.

Od czego zależy przenikanie składników kosmetyków przez skórę?

Przenikanie składników aktywnych przez warstwę rogową naskórka może przebiegać z różną intensywnością i jest uzależnione od wielu czynników. Najważniejsze z nich to:

• stan skóry – im grubsza warstwa rogowa naskórka, tym trudniejsza bariera do pokonania przez składniki kosmetyków. Najbardziej chłonna jest skóra cienka i dobrze nawilżona. Kosmetyki najłatwiej  przenikają przez cienką skórę wokół oczu. Najgrubsza warstwa skóry znajduje się na stopach i tutaj najtrudniej o głębokie działanie kosmetyków. Substancje przenikają również bez trudu przez skórę uszkodzoną – niestety łatwiejsza staje się przez to ekspozycja na substancje szkodliwe, zawarte m.in. w detergentach;
• wielkość i kształt cząsteczek składników kosmetyków – optymalna wielkość cząsteczki to poniżej 500 Da (Da – Dalton). Im większa cząsteczka składnika aktywnego, tym trudniejsze przenikanie w głąb skóry;
• charakter chemiczny cząsteczek składników kosmetyków – cząsteczki hydrofilowe, takie jak np. mocznik i glicerol, łatwo przenikają przez skórę. Wnikają w skórę tym głębiej, im lepiej jest ona nawilżona. Cząsteczki lipofilowe, jak np. parafina, wazelina, oleje roślinne i woski, zostają związane przez cement międzykomórkowy, co utrudnia ich dalsze przenikanie. Przez skórę najlepiej przenikają związki amfifilowe, np. lecytyny, które rozpuszczają się zarówno w fazie tłuszczowej, jak i wodnej;
• stężenie składnika aktywnego – im wyższe stężenie substancji biologicznie aktywnej, tym szybciej przenika ona przez skórę. Przez kolejne warstwy skóry najsprawniej przenikają roztwory nasycone substancji;
• właściwości podłoża kosmetyku – w tym parametry chemiczne takie jak pH i lepkość.  pH wpływa na dysocjację substancji – im trudniej dana substancja tworzy jony, tym więcej jest jej formy niezdysocjowanej, która łatwiej przenika przez skórę. Substancje, które łatwo tworzą jony – jak np. peptydy i aminokwasy, mają tutaj utrudnione zadanie. Lepkość z kolei wywiera wpływ na to, ile  substancji zostanie uwolnione z danego kosmetyku do skóry. Składniki aktywne łatwiej uwalniają się z mniej lepkich form wodnych i żelowych, a trudniej z gęstych kremów i maści na bazie tłuszczowej;
• substancje przyspieszające wchłanianie – tzw. promotory wchłaniania, które zwiększają przepuszczalność warstwy rogowej naskórka. Substancje te ułatwiają przenikanie i przyspieszają dotarcie składników kosmetyków do głębszych warstw skóry. Popularnymi promotorami wchłaniania są m.in. alkohole, glikole, kwasy tłuszczowe, mentol i olejki eteryczne.

Jakie składniki kosmetyków przenikają przez skórę, a które nie?

Przez skórę najłatwiej przenikają cząsteczki małe i krótkie, o masie 200-400 Da – jak np. glicerol, alantoina, pantenol i kwas retinowy.  Cząsteczki, których rozmiar osiąga > 1000 Da, jak np. kwas hialuronowy, peptydy i polisacharydy, wnikają w skórę w bardzo ograniczonym stopniu.

Parafina i silikony NIE przenikają do głębokich warstw naskórka. Składniki te wciąż są mylnie oskarżane o zapychanie porów skóry i utrudnianie swobodnej wymiany gazowej. Tymczasem działają powierzchniowo – tworząc na powierzchni skóry ochronną, półprzepuszczalną warstwę. Składniki te są bezpieczne dla skóry, pod warunkiem że nie są stosowane w nadmiarze.

W jaki sposób można poprawić przenikanie składników kosmetyków przez skórę?

Firmy kosmetyczne starają się nieustannie ulepszać i modyfikować formuły produktów, aby  uzyskać jak najlepsze działanie. W laboratoriach testowane są także rozwiązania, które pomagają osiągnąć optymalny poziom przenikania składników przez skórę. W tym celu wykorzystywane są różne metody, takie jak:

• modyfikacja cząsteczki produktu – zarówno pod kątem rodzaju, jak i wielkości. Przez skórę łatwiej przenikają substancje lipofilowe. Cząsteczki hydrofilowe często modyfikuje się więc poprzez połączenie ich np. z fragmentem kwasu tłuszczowego. Tak jest m.in. w przypadku czystej witaminy C. Zmniejszania rozmiarów cząsteczek składników aktywnych jest również pożądane i sprawia, że cząsteczki mogą wnikać w skórę głębiej;
• modyfikacja naskórka – aby był cieńszy i lepiej nawilżony. Spłyceniu warstwy rogowej naskórka służą peelingi (mechaniczne, enzymatyczne, kwasowe). Kluczem do sukcesu jet tutaj regularność. Systematyczne złuszczanie martwej warstwy rogowej naskórka usprawnia transport składników aktywnych w głąb skóry. Domknięciu składników aktywnych w skórze sprzyja z kolei okluzja. Przykrycie serum kremem lub maską algową pomaga ograniczyć utratę wody przez naskórek i poprawić wnikanie wartościowych substancji w głąb skóry. Pamiętaj, że kolejność nakładania kosmetyków ma znaczenie! Pomijanie etapów pielęgnacji (np. zaniedbywanie peelingu), a także błędy popełnianie na poszczególnych etapach (np. nakładanie serum czy kremu na nieoczyszczoną skórę) mogą łatwo zniweczyć nasze marzenia o pięknej i zdrowej skórze;
• dodanie promotorów przenikania – wzbogacenie produktów w składniki takie jak  wspomniane wcześniej alkohole, glikole, mocznik czy np. nienasycone kwasy tłuszczowe usprawnia przenikanie składników aktywnych kosmetyków. Promotory przenikania modyfikują barierę naskórkową, zwiększając jej przepuszczalność. Proces ten jest odwracalny, dzięki czemu prawidłowe funkcjonowanie skóry nie zostaje zaburzone;
• zastosowanie nośników – w postaci np. liposomów. Wnętrze liposomu ma charakter hydrofilowy i dzięki temu mogą być w nim transportowane substancje rozpuszczalne w wodzie. Po opróżnieniu zawartości liposomu jego zewnętrzna, lipidowa warstwa wbudowuje się w cement międzykomórkowy, uszczelniając go. Zamknięcie cząsteczek delikatnych składników aktywnych w nośnikach umożliwia bezpieczny transport substancji w głąb skóry. Polepsza to nie tylko penetrację składników, ale także ich stabilność.

Zwiększeniu przenikania składników aktywnych kosmetyków przez skórę służą również różnego rodzaju zabiegi z wykorzystaniem aparatury. W gabinetach kosmetologicznych wykorzystuje się w tym celu m.in.:

• igły (mezoterapia),
• prąd elektryczny (jonoforeza),
• ultradźwięki (sonoforeza). 

Na przenikanie substancji przez skórę wpływają także czynniki fizyczne. Np. masaż i ogrzewanie miejsca, na które nakładamy dany kosmetyk, sprzyjają rozszerzeniu naczyń krwionośnych i polepszeniu ukrwienia w miejscu aplikacji. To z kolei przyczynia się do lepszego wchłaniania składników aktywnych.

Przenikanie składników kosmetyków przez skórę – podsumowanie

Reklamy kosmetyków często bywają przejaskrawione. Chętnie utrwalają przekaz o silnym i głębokim działaniu produktów. Tymczasem docelowym miejscem działania większości kosmetyków jest powierzchnia skóry i warstwa rogowa naskórka, a przenikanie substancji przez skórę jest procesem zależnym od wielu czynników. Wybierając kosmetyki, warto zwracać uwagę na innowacyjne rozwiązania, które mogą pomóc nam szybciej i skuteczniej osiągnąć wymarzone efekty. W pierwszej kolejności kierujmy się jednak zawsze potrzebami naszej skóry. 

Czy zwracasz uwagę na to, jak składniki kosmetyków przenikają przez skórę? A może masz swoje sposoby na to, aby polepszyć wchłanianie produktów? Podziel się w komentarzu!

Źródła:

1. Tadeusz Wolski, Bogdan Kędzia, „Farmakoterapia skóry. Cz. 2. Przenikanie substancji przez skórę”, Postępy Fitoterapii 2019, 2, s. 154-158 (Dostęp: 20.12.2022).
2. Biotechnologia.pl Przenikanie i działanie produktu kosmetycznego –  uwarunkowania (Dostęp: 20.12.2022).
3. Wilk-Jędrusik M, Kuczyński S. Podstawy kosmetologii praktycznej. Wyd. UM, Poznań 2013; 115-23.