Propolis w kosmetykach – właściwości i zastosowanie kitu pszczelego

Propolis znany jest jako super składnik na odporność, ale czy wiesz, że ma zastosowanie również w kosmetyce? Kosmetyki z propolisem, a zwłaszcza maść propolisowa, są polecane do skóry wymagającej regeneracji i ochrony. Kiedy warto sięgnąć po propolis? Jak działa na skórę? Odkryj jego kosmetyczne właściwości!

Miód nie jest jedynym produktem wytwarzanym przez pszczoły. Pszczoły wytwarzają również związek zwany propolisem z soku drzew iglastych lub wiecznie zielonych. Propolis, inaczej kit pszczeli, jest wykorzystywany przez człowieka jako remedium na rany i problemy skórne już od czasów starożytnych – Grecy używali go do leczenia ropni, Asyryjczycy nakładali go na rany i guzy, by zwalczać infekcje i przyspieszyć proces gojenia, a Egipcjanie używali propolisu do balsamowania mumii.

Współcześnie propolis jest chętnie wykorzystywany w kosmetyce ze względu na naturalne pochodzenie i lecznicze właściwości. Przyjrzyjmy się bliżej bohaterowi naszego artykułu.

Czym jest propolis?

Nazwa propolis pochodzi z języka greckiego i składa się z dwóch członów: „pro” oznaczającego „przed” oraz „polis”, czyli miasto. To dlatego nazwę tłumaczy się jako „przedmurze miasta”. Niektóre źródła podają, że cząstkę „pro” można odczytywać jako „dla obrony”, stąd pojawia się tłumaczenie „w obronie miasta”. Daje to pojęcie o tym, do czego pszczoły wykorzystują propolis, a mianowicie do obrony i ochrony ula.

Propolis, inaczej kit pszczeli, to mieszanina żywicy drzew, krzewów i innych roślin oraz wydzieliny gruczołów pszczelich. To właśnie on jest wykorzystywany przez te małe, pożyteczne owady do zmniejszania otworu wylotowego ula, wypełniania ubytków oraz uszczelniania gniazda.

Kiedy pszczoły łączą sok z drzew z własnymi wydzielinami i woskiem pszczelim, tworzą lepką maź najczęściej w kolorze ciemnobrązowym lub zielono-brązowym – to właśnie kit pszczeli, inaczej propolis. Jest on ważnym materiałem, wykorzystywanym do budowy i uszczelniania ula.

Co ważne, kit pszczeli wykazuje wysoką aktywność biologiczną, dzięki czemu chroni przed inwazją drobnoustrojów oraz rozwojem infekcji wewnątrz roju. Dlatego warstwę kitu pszczoły nakładają też wewnętrzne ścianki ula, aby chronić go przed patogenami. Mało tego, kitem pszczelim pokrywają nawet martwe szkodniki jak ryjówki i myszy, które dostały się do ula – ma to chronić przed rozkładem ciała oraz związanym z tym procesem gromadzeniem się bakterii.

Warto dodać, że kitem pszczelim pszczoły uzupełniają ubytki i szczeliny w konstrukcji ula, które mają nie więcej niż 6 milimetrów. Do większych ubytków stosują najczęściej wypełnienie z wosku pszczelego.

W Polsce do produkcji propolisu wykorzystuje się żywice pochodzące głównie z pączków topoli, zwłaszcza topoli czarnej (Populus nigra); czasem są to pączki brzozy, wierzby i kasztanowca zwyczajnego. To dlatego o polskim propolisie mówi się, że jest to propolis topolowy. Jako ciekawostkę dodamy, że ten typ propolisu występuje również w Kanadzie, Mongolii i Nowej Zelandii.

Co zawiera propolis?

Zacznijmy od tego, że skład propolisu może się różnić w zależności od lokalizacji, a konkretnie od tego, do jakich drzew i kwiatów mają dostęp pszczoły. Przykładowo propolis z Europy nie będzie miał takiego samego składu chemicznego co propolis z Turcji, Brazylii czy Egiptu.

Skład propolisu może się zmieniać w zależności od pory roku, wielkości i stanu roju, lokalizacji ula, a nawet rasy pszczół. Co więcej, propolis z czasem traci swoje właściwości – po dwóch latach przechowywania nie wykazuje ich praktycznie wcale.

Do tej pory naukowcy zidentyfikowali w propolisie ponad 500 składników aktywnych. Większość z nich to formy polifenoli, czyli przeciwutleniacze, które pomagają zwalczyć choroby i uszkodzenia organizmu. W większości propolis zawiera polifenole zwane flawonoidami, m.in. apigeninę, chryzynę i pinostrobinę, które pełnią funkcje ochronne. W przypadku kosmetyków flawonoidy pomagają wzmocnić barierę skóry i chronią ją przed szkodliwym wpływem czynników zewnętrznych i promieniowania UV. Oprócz flawonoidów najważniejszymi związkami obecnymi w propolisie są: kwasy aromatyczne (głównie kwasy fenolowe) oraz estry aromatyczne.

Co zawiera surowy propolis – najważniejsze substancje:

• ok. 41% to żywice
• 17% wosk pszczeli
• 6% wosk roślinny
• 14% inne substancje
• 10% substancje garbnikowe
• 14% domieszki mechaniczne, w tym pyłek kwiatowy

Propolis zawiera również inne cenne związki, takie jak aminokwasy, witaminy A, C i E oraz witaminy z grupy B, a także minerały, takie jak potas, magnez, mangan, cynk, krzem, żelazo, miedź, chrom. Inne składniki naturalnie występujące w propolisie to pyłek kwiatowy, wosk, ślina oraz żywica.

Na co dobry jest propolis?

Propolis wykazuje właściwości przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwgrzybicze, przeciwutleniające i przeciwzapalne. To dlatego polecany jest nie tylko do pielęgnacji, ale także do spożywania w postaci tabletek, kropli lub kapsułek, co ma wzmocnić odporność organizmu, a także pomóc uporać się z rozmaitymi infekcjami.

Powszechnie propolis stosuje się na:

• odporność
• odleżyny i owrzodzenia na skórze
• rany i oparzenia
• ukąszenia owadów
• opryszczkę wargową
• opryszczkę narządów płciowych
• infekcje jamy ustnej i gardła
• próchnicę zębów
• podrażnienia skórne
• suchą skórę
• trądzik
• łojotok
• grzybicę
• nadpotliwość

Tradycyjnie propolis stosowany jest w wielu chorobach i dolegliwościach, ale warto podkreślić, że nie w każdym przypadku potwierdzono skuteczność jego działania. Jedynym wyjątkiem jest tu leczenie stanów zapalnych jamy ustnej oraz opryszczki wargowej – w tym przypadku wnioski z badań mówią o „prawdopodobnie korzystnym działaniu leczniczym”. 

Literatura medyczna dość szeroko opisuje wysoką aktywność antyoksydacyjną kitu pszczelego, przez co mówi się o jego właściwościach hamujących starzenie się organizmu. Warto tu jednak wiedzieć, że większość badań została wykonana in vivo na modelu zwierzęcym, m.in. szczurach, dlatego wciąż potrzeba nowych badań, jak to ma się do organizmu ludzkiego. 

Większość badaczy jest jednak zgodna, że już sama wysoka obecność flawonoidów w propolisie przemawia za tym, że jego spożywanie może uchronić organizm człowieka przed rozwojem szeregu chorób, a także go wzmocnić i uodpornić. W jednym z polskich badań, którego wyniki opublikowano w 2009 roku, możemy przeczytać, że w miodach zidentyfikowano 32 flawonoidy, z których 11 stwierdzono w nektarze kwiatowym, 9 w pyłku kwiatowym, a 25 w propolisie. We wnioskach wskazano, że najsilniejsze właściwości antyoksydacyjne wykazuje pyłek i propolis, znacznie większe niż sam miód.

Jak propolis działa na skórę?

Właściwości kosmetyczne i lecznicze propolisu są ściśle powiązane z obecnością określonych związków aktywnych. Uważa się, że w propolisach mogą być obecne te same związki, ale różnią się one ilościowo, co ma wpływ na działanie i efekty. Mimo tego możemy wskazać najważniejsze korzyści ze stosowania propolisu na skórę. 

Działanie propolisu na skórę:

• przywraca skórze odpowiedni poziom nawilżenia
• odżywia
• przyspiesza regenerację
• łagodzi i koi podrażnienia
• zmniejsza stany zapalne
• pomaga uporać się z krostkami i wypryskami
• pomaga zmniejszyć objawy łuszczycy i łupieżu
• przywraca skórze jędrność
• pomaga zachować młodość skóry

Najważniejsze w propolisie jest jego działanie antybakteryjne, przez co nazywany jest pszczelim antybiotykiem (tu warto zaznaczyć, że propolis to nie jest lek, a produkt spożywczy). Dzięki swoim właściwościom skutecznie rozprawia się z wirusami, paciorkowcami, gronkowcami i pomaga uporać się z problemami skórnymi. Kremy na bazie propolisu pomagają zregenerować naskórek oraz zagoić się drobnym rankom, co jest szczególnie pożądane przy cerze trądzikowej. Do tego propolis nawilża i pomaga przywrócić skórze jędrność, przez co polecany jest do skóry z oznakami starzenia.

Dowiedz się, co oprócz propolisu może Ci pomóc w walce z trądzikiem:

W jakich kosmetykach jest propolis?

Propolis jest częstym dodatkiem w kosmetykach do pielęgnacji cery problematycznej, tj. mieszanej, tłustej i trądzikowej. Pojawia się również w preparatach regeneracyjnych do cery suchej, zmęczonej i poszarzałej. Może pomóc również przy wiotkiej i naznaczonej zmarszczkami skórze, dlatego pojawia się również w kosmetykach do cery dojrzałej i starzejącej się.

Kit pszczeli wykazuje właściwości antybakteryjne, przeciwzapalne, antywirusowe, regenerujące; może też działać znieczulająco. Przez to obecny jest zwłaszcza w kosmetykach do cery problematycznej.

Propolis ze względu na swoje właściwości znalazł zastosowanie nie tylko w kosmetykach do twarzy. Stosowany jest w kremach do rąk, balsamach do ciała, a nawet w szamponach do włosów. Nakładany na skórę pomaga wzmocnić barierę ochronną skóry, a dodatkowo działa antyoksydacyjnie, dzięki czemu skóra dłużej zachowuje młody wygląd. W przypadku włosów propolis nie tylko pomaga skórze odzyskać naturalną równowagą, ale też może pomóc zmniejszyć objawy łuszczycy i łupieżu, a także zapobiec ich nawrotom.

Propolis znajdziemy też w środkach farmakologicznych. Dość powszechnym i popularnym produktem jest maść propolisowa, polecana na uszkodzenia skóry, na przykład przy trądziku i ranach. W niektórych przypadkach maść propolisowa może pomóc przy bolących i krwawiących dziąsłach, a nawet hemoroidach.

→ Szukasz kosmetyków z propolisem? Sprawdź kategorię: Kosmetyki z miodem lub propolisem

Czy propolis jest bezpieczny?

Produkty pszczele, do których zaliczamy propolis, są zwykle dobrze tolerowane przez skórę, jednak są pewne zastrzeżenia. Może pojawić się alergia na propolis, ponieważ zawiera alergeny, np. pyłki. To dlatego propolis nie dla każdego jest wskazany. Przede wszystkim powinny uważać na niego osoby uczulone na inne produkty pochodzące od pszczół.

Jeśli masz alergię na miód lub alergię na pyłki, prawdopodobnie zareagujesz również na produkty zawierające propolis. Przed zastosowaniem kosmetyków z propolisem koniecznie zrób próbę uczuleniową.

Ogólnie propolis uważany jest za składnik bezpieczny. Obecnie nie ma wystarczających dowodów, aby określić, czy może powodować działania niepożądane u osób nieuczulonych na produkty pszczele. Jeśli masz obawy, porozmawiaj z lekarzem lub specjalistą, zanim sięgniesz po produkty z propolisem, zwłaszcza jeśli masz alergie lub astmę.

Propolis w pielęgnacji – podsumowanie

Propolis wykazuje szereg pozytywnych właściwości pielęgnacyjnych. Jego zaletą jest pochodzenie – jest to pszczeli, naturalny dar, z którego ludzkość czerpie już od setek lat! Działa przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo i przeciwzapalnie, co jest cenne zwłaszcza w pielęgnacji cery trądzikowej. Ale nie tylko cera problematyczna skorzysta z dobrodziejstwa propolisu – mogą po niego sięgać nawet posiadaczki cery normalnej i bezproblemowej.

Propolis możesz zakupić oddzielnie jako kit pszczeli i samodzielnie dodawać go do ulubionych kremów i maseczek. Możesz też wybrać gotowe kremy z propolisem lub też maść propolisową, które zawierają bogactwo innych składników aktywnych, przez co mogą być bardziej skuteczne w walce z problemami. Jedno jest pewne – propolis to cudowny, naturalny środek, który może przynieść wiele korzyści i sprawić, że Twoja cera odzyska zdrowy i młody wygląd.

Czy korzystasz z kosmetyków z propolisem? A może przemycasz go w swojej diecie? Co uważasz o tym składniku? Podziel się swoją opinią w komentarzu!

Bibliografia:

1. Bogdan Kędzia, „Skład chemiczny i aktywność biologiczna propolisu pochodzącego z różnych rejonów świata”, Postępy Fitoterapii 1/2006, s. 23-35 (dostęp 10.07.2023).
2. „Aktywność biologiczna ekstraktów z propolisu”, praca zbiorowa, Postępy Fitoterapii 1/2021, s. 8-13 (dostęp 10.07.2023).
3. Artur Pietrusa, Kamil Derbisz, „Produkty pszczele – Propolis”, fragmenty artykułu ukazały się w: Przegląd Urologiczny 2015/5 (93) (dostęp 10.07.2023).
4. Ewa Majewska, Joanna Trzanek, „Właściwości przeciwutleniające miodów wielokwiatowych i innych produktów pszczelich”, Bromatologia i Chemia Toksykologiczna XLII, 2009, 4, s. 1089-1094 (dostęp 10.07.2023).