Lipidy w kosmetykach – rola i zastosowanie. Dlaczego tłuszcze są tak ważne w pielęgnacji?

W kosmetyce takie terminy jak ceramidy czy cholesterol pojawiają się dosyć często. To właśnie lipidy, które odgrywają konkretną rolę w pielęgnacji skóry. Co to są lipidy? Czy wiesz, jak krem z lipidami działa na skórę? Wszystkiego dowiesz się z artykułu.

Tłuszcze w kosmetykach często kojarzone są z preparatami o właściwościach mocno natłuszczających. Jeśli myślimy o tłuszczach w skórze, pierwszym skojarzeniem może być sebum i nadmiernie przetłuszczająca się cera. Wprawdzie nadprodukcja łoju lub też używanie nadmiernej ilości emolientów może doprowadzić do przykrych niespodzianek na skórze, jednak lipidy odgrywają kluczowe funkcje ochronne i nie powinno się o nich zapominać w codziennej pielęgnacji.

Co to są lipidy?

Lipidy (nazwa potoczna to tłuszcze lub tłuszczowce) to dość duża i zróżnicowana grupa związków, w której skład wchodzą:

• kwasy tłuszczowe
• lipidy proste (tłuszcze i woski)
• lipidy złożone (gliko- i fosfolipidy)

Lipidy są nierozpuszczalne w wodzie, natomiast rozpuszczają się w organicznych rozpuszczalnikach. Ze względu na to, że mają dość zróżnicowaną budowę pełnią różne funkcje w organizmie. Głównie stanowią zapasowy materiał energetyczny dla organizmu i wyścielają błonę komórkową.

Jeśli chodzi o skórę, to tutaj tworzą ochronny płaszcz lipidowy. Jego zwarta budowa zapobiega utracie wody z naskórka, chroni także przed przedostaniem się obcych substancji z zewnątrz. Szacuje się, że warstwa rogowa naskórka (łac. stratum corneum) składa się w 75–80% z protein i 5–15% lipidów, natomiast reszta składników to 5–10%. 

Lipidy to naturalne tłuszcze skóry, są jej budulcem i źródłem składników mineralnych i odżywczych. Bez nich skóra nie jest w stanie prawidłowo funkcjonować.

Płaszcz lipidowy skóry nie tylko chroni, ale też wspomaga naturalny proces naprawy skóry. Lipidy występujące w warstwie rogowej naskórka wpływają również na utrzymanie jędrności skóry, a także zapewniają jej miękkość i wyrównaną strukturę.

O roli płaszcza hydrolipidowego napisaliśmy osobny artykuł:

Funkcje i rodzaje lipidów w skórze

Chociaż istnieje wiele rodzajów lipidów, to w przypadku skóry mówi się o trzech najważniejszych:

• Cholesterol wzmacnia i regeneruje barierę skórną, poprawia wygląd skóry. Ciekawostką jest fakt, że pojawiające się przedwcześnie objawy starzenia skóry mogą być wynikiem niedoboru cholesterolu. Więcej o cholesterolu dowiesz się z artykułu: Cholesterol w kosmetykach – jak działa i czy jest bezpieczny?
• Ceramidy mają za zadanie utrzymać prawidłowe nawilżenie i integralność bariery naskórkowej, tym samym wpływają na jej elastyczność. Pierwszą oznaką niedoboru ceramidów jest nadmierne przesuszenie skóry. 
• Kwasy tłuszczowe pomagają utrzymać równowagę skóry i regulują jej naturalne procesy. Są typowe dla młodej cery i występują w niej dużych ilościach, pełniąc funkcje regulujące i odżywcze. Tutaj szczególnie ważne są nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT), natomiast kwasów nasyconych się unika w kosmetyce, zwłaszcza w kosmetykach naturalnych (są to silikony, parabeny i oleje mineralne).

Najogólniej rzecz ujmując, funkcje lipidów w skórze możemy sprowadzić do dbania o integralności skóry i jej ochrony. To dzięki lipidom bariera skóry jest odporna, a tym samym zabezpiecza przed ucieczką wilgoci i szkodliwym działaniem czynników zewnętrznych. Dodatkowo lipidy stanowią swego rodzaju magazyn dla cennych substancji lipofilnych zawartych w kosmetykach.

Gdzie znajdziesz lipidy?

Lipidy warto wprowadzić do swojej diety, ponieważ działając od wewnątrz również wspierasz zdrowie i kondycję skóry. Kiedy w organizmie jest niedobór lipidów, a zwłaszcza kwasów tłuszczowych, wówczas mogą pojawić się problemy skórne jak egzema, zapalenia, a nawet łuszczyca.

Dobra wiadomość jest taka, że tzw. zdrowe tłuszcze znajdziesz w rozmaitych produktach roślinnych. Przykładowe produkty, o które warto uzupełnić menu, to ryby i owoce morza, oleje roślinne (w tym oliwa, olej lniany, słonecznikowy, rzepakowy), nasiona i pestki, masło arachidowe, orzechy i awokado. Nie zapomnij również o produktach mlecznych jak jaja, jogurty (w tym zwłaszcza grecki) i sery typu mozzarella.

Rozważnie w diecie należy stosować tłuszcze pochodzenia zwierzęcego jak masło i smalec, ponieważ te wprawdzie są źródłem energii dla organizmu, ale zawierają nasycone kwasy tłuszczowe, uważane za niezdrowe. Za to tran (również pochodzenie zwierzęce) jest bogaty w kwasy omega-3, dodatkowo zawiera witaminy D i A i może okazać się cennym wsparciem nie tylko urody, ale też odporności.

Które lipidy są stosowane w kosmetykach?

Jeśli chodzi o to, które lipidy są najchętniej wykorzystywane w kosmetyce, to odpowiedź jest prosta: lipidy pochodzenia roślinnego.

Lipidy pełnią w kosmetykach przede wszystkim funkcję emolientów. Są przyjazne dla skóry, ponieważ mają właściwości zbliżone do właściwości lipidów w skórze.

W celach kosmetycznych cenne tłuszcze (lipidy proste) pozyskuje się między innymi z oliwy, kukurydzy i pestek słonecznika. To właśnie lipidy pochodzenia roślinnego znajdziesz w kosmetykach naturalnych, które często są odpowiednie dla wegan, tym samym pozbawione są produktów odzwierzęcych. Tutaj głównie producenci stawiają na oleje roślinne, które działają dwutorowo: są bazą dla składników aktywnych, a jednocześnie ułatwiają ich przenikanie do głębszych warstw skóry.

Typowymi kosmetycznymi tłuszczami roślinnymi są:

• olej jojoba
• olej arganowy
• olej kokosowy
• olej z pestek pszenicy
• olej kakaowy
• olej z ogórecznika
• olej z wiesiołka
• masło kakaowe

W kosmetykach do włosów natomiast wykorzystywane są między innymi olej rycynowy, ceramidy i masło karité. Oprócz nich w kosmetykach wykorzystuje się również substancje tłuszczopodobne (lipoidy), do których zalicza się m.in. płynne i stałe woski, lanolinę i jej pochodne.

W kosmetologii wykorzystywane są głównie tłuszcze roślinne. Tłuszcze zwierzęce mają dużą zawartość nasyconych i mononienasyconych kwasów tłuszczowych i nie są zalecane.

Jeśli chodzi o lipidy stosowane w kosmetykach w zależności od ich rodzaju, to tutaj możliwości są niemal nieograniczone. To oznacza, że lipidy znakomicie wpiszą się w każdy etap pielęgnacji:

1. Oczyszczanie – w produktach do oczyszczania skóry głównie stosuje się składniki woskowo-olejowe, mydła (sole kwasów tłuszczowych) oraz micele, które z powodzeniem usuwają zanieczyszczenia tłuszczowe, jak i rozpuszczalne w wodzie.
2. Nawilżenie – tutaj często polecane są ceramidy i oleje roślinne. Warto podkreślić, że w licznych badaniach wykazano, że najskuteczniejszym nawilżaczem dla skóry suchej jest kompleks lipidowy składający się z ceramidów, cholesterolu i wolnych kwasów tłuszczowych, ponieważ taka mieszanka jest bardzo zbliżona do lipidów cementu międzykomórkowego.
3. Regeneracja – w przypadku skóry zniszczonej i dojrzałej polecane są kremy z fitoestrogenami i cytokininami, które korzystnie wpływają na włókna kolagenowe i elastyny.

W przypadku doboru właściwych kosmetyków ważne jest poznanie potrzeb swojej skóry. Nie powinnaś działać tu pod wpływem chwili czy odruchu. Nie w każdym przypadku sprawdzą się też treściwe kremy czy tzw. tłuściochy. Jeżeli zaczniesz nagle stosować kremy z lipidami, zwłaszcza o działaniu silnie natłuszczającym, Twoja skóra może zareagować inaczej, niż byś tego chciała, np. mogą pojawić się zatkane pory skórne, nadprodukcja łoju, a nawet trądzik. Poniżej dowiesz się, na jakie składniki warto zwrócić uwagę w zależności od efektów, jakie chcesz uzyskać.

Jak działają kosmetyki lipidowe?

Jeżeli skóra jest zdrowa i promienna, to znak, że jej skóra bogata jest w lipidy. Jednak nie zawsze tak jest. Niestety z wiekiem zmniejsza się produkcja cennych tłuszczy. Nie pomagają również wyniszczające czynniki zewnętrzne jak promieniowanie UV (głównie UVA), zanieczyszczenia i wahania temperatur. Niedobór lipidów w skórze sprawia, że staje się ona nieprzyjemnie napięta, sucha, szorstka, traci też swój młodzieńczy blask i koloryt. Może reagować też nadmiernym podrażnieniem. Jak temu przeciwdziałać? Pomocne są tu kosmetyki z lipidami.

Niezależnie od sezonu powinnaś używać kosmetyków bogatych w przeciwutleniacze i filtry przeciwsłoneczne. Tylko w ten sposób uchronisz swoją skórę przed utratą cennych lipidów, a tym samym przed oznakami starzenia.

W zależności od tego, jakie kosmetyki z lipidami wybierzesz, możesz liczyć na inne działanie. Tak na przykład ceramidy najczęściej stosowane są w kosmetykach o działaniu nawilżającym. Wykazują one też działanie odżywcze, łagodzące, do tego ceramidy ograniczają rozwój bakterii. Natomiast kosmetyki z cholesterolem polecane są do profilaktyki przeciwstarzeniowej oraz przy suchej i odwodnionej skórze. Cholesterol pomaga zachować optymalny poziom nawilżenia poprzez zatrzymanie wilgoci, a to z kolei daje takie efekty jak poprawa elastyczności, gładkości i jędrności skóry.

Kwasy tłuszczowe w kosmetykach to np. kwasy jednonienasycone jak kwas oleinowy, kwasy dwunienasycone jak kwas linolowy, kwasy trójnienasycone jak kwas α-linolenowy (ALA) i kwas γ-linolenowy (GLA) oraz kwasy czteronienasycone jak kwas arachidonowy. Każdy z nich wykazuje inne działanie, ale ogólnie ich głównych zadaniem jest utrzymanie prawidłowego nawilżenia skóry, do tego łagodzą podrażnienia i pobudzają procesy naprawcze. Dzięki temu, w zależności od potrzeb, możesz dobrać właściwy kwas i np. odpowiednio nawilżyć skórę czy też wesprzeć proces jej regeneracji.

Lipidy i ich pochodne oprócz pełnienia funkcji emulgatorów w kosmetykach mogą stanowić składnik aktywny kremu.

Warto wspomnieć o woskach. Woski w kosmetykach stosowane są do poprawy ich konsystencji jako substancja emulgująca. Typowymi produktami z woskami są kosmetyki do makijażu, pomadki i preparaty do depilacji. W przypadku kremów do ciała i twarzy stosowane są emolienty i polecane są zwłaszcza przy mocno przesuszonej i pękającej skórze, np. na łokciach, dłoniach, piętach, czy też przy spierzchniętych ustach.

Kosmetolog radzi: Liposomy w kosmetykach

Poruszając temat lipidów, warto wspomnieć także o liposomach – cząsteczkach tłuszczowych, które pomagają transportować składniki aktywne kosmetyków w głąb skóry. 

Liposomy są mikroskopijnymi wodno-lipidowymi cząsteczkami, które kształtem przypominają drobne pęcherzyki. Rola liposomów nie ogranicza się jedynie do nośnika i ochrony delikatnych cząsteczek składników aktywnych w trakcie przenikania przez skórę. Po uwolnieniu zawartości puste liposomy wbudowują się w cement międzykomórkowy skóry, wzmacniając i uszczelniając jej strukturę. Dzięki temu wspomagają nawilżenie i odżywienie skóry, a także odbudowę naturalnej bariery hydrolipidowej. Wymiary liposomów wykorzystywanych w kosmetykach to najczęściej 100-300 nm.

Liposomy można spotkać w kosmetykach takich jak: 

• kremy na dzień i na noc – zwłaszcza te o działaniu nawilżającym i przeciwzmarszczkowym,
• kremy pod oczy,
• toniki bezalkoholowe,
• płyny do kąpieli i pod prysznic,
• kosmetyki na rozstępy,
• produkty po goleniu,
• samoopalacze.

Składniki aktywne, które są najczęściej zamykane w liposomach, to:

• witaminy A, C, E oraz witaminy z grupy B,
• koenzym Q10,
• ekstrakty roślinne,
• kwas hialuronowy,
• proteiny.

Kosmetyki z liposomami należy aplikować wieczorem na dokładnie oczyszczoną skórę. Przed nałożeniem produktu z liposomami należy zamknąć ujścia porów – w tym celu warto sięgnąć po tonik ściągający. 

Stosowanie kosmetyków z liposomami warto traktować bardziej jako wsparcie pielęgnacji skóry niż jako codzienny rytuał. Dla osiągnięcia korzystnych efektów wystarczy nakładać je 1-2 razy w tygodniu. Rezultaty powinny być widoczne po około 4 tygodniach.

Tłuszcze w kosmetykach naturalnych – podsumowanie

Lipidy są bezpiecznymi składnikami kosmetyków, w niektórych źródłach opisywane są jako „jednym z najbezpieczniejszych” i „jednymi z ważniejszych składników wykorzystywanych w kosmetykach do pielęgnacji skóry”. Mają szerokie zastosowanie w kosmetyce ze względu na wyjątkowe właściwości, przez co są powszechne w preparatach do pielęgnacji ciała i twarzy. Kosmetyki z lipidami doskonale sprawdzają się w przypadku cery suchej, odwodnionej, skłonnej do atopii, zniszczonej i dojrzałej.

Obiecującym trendem jest poszukiwanie naturalnych substancji, które będą neutralne dla ludzkiego organizmu i środowiska, jeśli chodzi o szkodliwość. W kosmetykach naturalnych akcent położony jest na prosty skład, substancje pochodzenia naturalnego i jak najmniejszą ilość konserwantów i sztucznych dodatków. Znajdziesz tu tłuszcze naturalne (czyli lipidy) pochodzenia roślinnego, które stosuje się głównie w celu nawilżenia skóry i wzmocnienia jej bariery ochronnej. 

Lipidy, których warto poszukiwać w kosmetykach:

• ceramidy
• cholesterol roślinny (pochodzi ze skwalenu)
• masło shea
• olej słonecznikowy
• olej arganowy
• olej rycynowy
• kwasy NNKT, zwłaszcza kwas linolowy
• skwalen (jest zaliczany do lipidów, nie jest jednak tłuszczem, a węglowodorem)

Lipidy tworzą na skórze ochronny film, ale także odżywiają, łagodzą podrażnienia, sprzyjają regeneracji i wpływają na ogólny wygląd skóry. Dlatego zachęcamy do bliższego zapoznania się z tymi substancjami, ponieważ mogą zrobić dla Twojej skóry wiele dobrego!

PS Nie przekonaliśmy Cię do stosowania lipidowej pielęgnacji? Sprawdź inny nasz artykuł:

Źródła:

1. Magdalena Malinowska, Elżbieta Sikora, Jan Ogonowski, „Transport przeznaskórkowy aktywnych składników kosmetycznych”, „Wiadomości chemiczne”, 2013, 67, 3-4 (dostęp 6.10.2022).
2. Lidia Chrząstek, Barbara Dondela, Małgorzata Deska, „Bezpieczne składniki kosmetyków – lipidy i ich pochodne”, Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie – Technika, Informatyka, Inżynieria Bezpieczeństwa, 2015, t. III, s. 9-27 (dostęp 6.10.2022).
3. Julia Wiśniowska, Zofia Dzierżewicz, Radosław Balwierz, „Ceramidy – budowa i ich znaczenie w warstwie lipidowej naskórka”, Kosmetologia Estetyczna 2019, 4, vol. 8 (dostęp 6.10.2022).
4. Radosław Balwierz, Beata Sarecka-Hujar, Dominik Marciniak, Zofia Dzierżewicz, „Zastosowanie liposomów w kosmetologii”, Kosmetologia Estetyczna 2017, 4, vol. 6 (Dostęp 14.12.2022).